Beeldend kunstenaar Aernout Mik maakte zondag 16 september een registratie van het concert 4’33” van de Amerikaanse componist John Cage. Het vond plaats in openluchttheater De Lichtenberg in Weert. Het concert is daar uitgevoerd voor opnames. De film zal permanent vertoond worden in het nieuwe Utrechtse muziektheater vanaf najaar 2013. Bij de opnames waren zo’n honderdvijftig figuranten betrokken. Onder wie journaliste Katrien de Klein en ik.
Figureren is niet onze hobby. Maar nu waren we geïnteresseerd. Want in 1975 maakten we radioprogramma's voor de Radio Volksuniversiteit RVU over hedendaagse componisten, onder wie Cage. Daarin vertelden onder meer de schrijvers/dichters K. Schippers en J. Bernlef, zangeres Ileana Melitta en musicus Reinbert de Leeuw op een onderhoudende manier over de componisten. We schreven aan Cage. En waren zeer vereerd toen we als antwoord een telegram van hem ontvingen in de vorm van een mysostic, of mesostichon: 'Message to You’ . Op de draaidag van 4'33", draag ik dit briefje mee als een kostbaar sieraad.
Het is een zonnige dag. We - de figuranten - zitten verspreid op houten banken in het openluchttheater en applaudisseren, zodra tien musici het podium op komen. Acht musici hebben hun muziekinstrumenten in de hand – bas en vleugel staan op het podium – en gaan op stoelen zitten in een rij. Pianist Reinbert de Leeuw licht de klep op van de glimmende vleugel, slaat zijn (blanco) bladmuziekboek open. De musici doen hetzelfde. De Leeuw drukt op een stopwatch en legt deze op de vleugel. Het publiek - dat door de crew is verzocht niet in de (drie) camera's te kijken en te luisteren naar de stilte - zit stil.
Stil? Terwijl ik rondkijk en de locatie, figuranten, musici en filmcrew in me opneem, hoor ik een brommend geluid… Een aggregaat, waar staat dat ding? Publiek en filmcrew kucht. Liever luister ik naar vogel getwitter en geruis van gebladerte van de ons omringende hoge bomen in de wind. Dan komt een ronkende auto langs en vliegt ineens een zoemend zweefvliegtuig over. Uit dit en ander geluid bestaat de concertuitvoering. Op teken van De Leeuw slaan de muzikanten twee keer een blad om van de bladmuziek. Totdat de onbeweeglijke Reinbert met zijn handen de vleugelklep langzaam sluit. De muzikanten staan op en lopen met hun ongebruikte instrumenten in de hand achter elkaar het podium af. Ze verdwijnen achter een deurtje, terwijl het publiek nog applaudisseert. Het concert wordt zo’n acht keer opgenomen, tussendoor is er een ruime lunchpauze.
Is in het begin de stemming onder het figurantenpubliek nog geconcentreerd, op den duur begint de verveling toe te slaan. Zo hoor je zeggen: ‘niet veel variatie’, ‘deze keer klonk ’t veel beter’ en ‘ik ben er stil van’. Als tijdens een laatste korte pauze een paar tonen klinken van de hoorn, vraagt Katrien zich af of de musici nog een afscheidsdeuntje zullen spelen? Maar nee... Dit is serieus. geen grap, al moet ik vaak glimlachen. Stilletjes vind ik Cage geweldig. Zo gedurfd, toen hij 4’33” voor het eerst in 1952 opvoerde in het stadje Woodstock, NY...
Tijdens de lunchpauze spreken we De Leeuw. Als we Cage's telegram laten zien, voel ik me een scholier die een briefje aan de meester toont. Hij bekijkt het aandachtig, maar kan zich onze programma’s niet herinneren. Zijn ze wel bewaard? Als we later googelen in het Beeld en Geluid archief, vinden we geen gegevens. En als ik later in het Utrechtse muziektheater wil gaan kijken naar de film 4'33'', blijkt die daar helemaal niet permanent te zien. Wat overblijft is Cage's briefje met de laatste zin: ‘Yesterday’s over, what about today?’
Wat hoor ik vandaag? Fluittonen van de merel in de tuin, een ondertoon van dof verkeersgeluid, elektrische zaag, getik op het toetsenbord. Knarsen van ijzer op de tramrails, planken die opgestapeld worden, een loeiende vuilniswagen. Tikken van de regen, hard, dan zacht. Langslopende voetstappen op de stoep. Een knetterende brommer. Portier dat dichtslaat. Piepende remmen. De merel stijgt er bovenuit, zingend pratend in hoge tonen, afgewisseld met snerpend twiet twiet.
Kakofonie in de stilte. Geluid als muziek. De schoonmaakwagen raast door de straat, overheerst alle geluiden, boent en veegt alles weg.
Inmiddels (2019) heeft Katrien bij haar thuis de originele opnamebanden gevonden. We hebben ze gedoneerd aan Beeld en Geluid. Daar hebben technici de banden gedigitaliseerd. We hebben de gedigitaliseerde opnamen terug ontvangen om een podcast van te maken.