Beeldend kunstenaar Aernout Mik maakte zondag 16 september een registratie van het concert 4’33” van de Amerikaanse componist John Cage. Het vond plaats in openluchttheater De Lichtenberg in Weert. Het concert is daar uitgevoerd voor opnames. De film zal permanent vertoond worden in het nieuwe Utrechtse muziektheater vanaf najaar 2013. Bij de opnames waren zo’n honderdvijftig figuranten betrokken. Onder wie journaliste Katrien de Klein en ik.
Figureren is niet onze hobby. Maar nu waren we geïnteresseerd. In 1975 maakten we radioprogramma's voor de Radio Volksuniversiteit RVU over hedendaagse componisten, onder wie Cage. Daarin vertelden onder meer de schrijvers/dichters K. Schippers en J. Bernlef, zangeres Ileana Melitta en musicus Reinbert de Leeuw op een onderhoudende manier over de componisten. We schreven aan Cage. En waren zeer vereerd toen we als antwoord een telegram van hem ontvingen in de vorm van een anagram Message to You’ . Op de draaidag van 4'33", draag ik dit briefje mee als een kostbaar sieraad.
Het is een zonnige dag. We zitten op houten banken verspreid in het openluchttheater en applaudisseren zodra tien musici het podium op komen. Acht musici hebben hun muziekinstrumenten in de hand – bas en vleugel staan op het podium – en gaan op stoelen zitten in een rij. Pianist Reinbert de Leeuw licht het deksel van de glimmende vleugel op, slaat zijn (blanco) bladmuziekboek open. De musici doen hetzelfde. De Leeuw drukt op zijn stopwatch en legt deze op de piano. Het publiek, dat door de crew is verzocht niet in de (drie) camera's te kijken en te luisteren naar de stilte, zit stil.
Stil? Terwijl ik rondkijk en de locatie, figuranten, musici en filmcrew in me opneem, hoor ik een brommend geluid…Een aggregaat, waar staat dat ding? Publiek en filmcrew kucht. Liever luister ik naar vogel getwitter of geruis van gebladerte van de omringende hoge bomen in de wind. Dan komt een ronkende auto langs. En vliegt een zoemend zweefvliegtuig over. Uit dit en ander geluid bestaat de concertuitvoering. Op teken van De Leeuw slaan de muzikanten twee keer een blad van hun bladmuziek om. Tot de onbeweeglijke Reinbert het deksel van de vleugel langzaam met zijn handen sluit. De muzikanten staan op en lopen met hun ongebruikte instrumenten in de hand in een rij het podium af. Ze verdwijnen achter een deurtje, terwijl het publiek nog applaudisseert. Het concert wordt zo’n acht keer opgenomen, Er is een ruime lunchpauze tussendoor.
Is in het begin de stemming onder het figurantenpubliek nog geconcentreerd, op den duur begint de verveling toe te slaan. Je hoort: ‘niet veel variatie’, ‘deze keer klonk ’t veel beter’ en ‘ik ben er stil van’. Als tijdens een laatste korte pauzes een paar tonen van de hoorn klinken, vraagt Katrien zich af of de musici nog een afscheidsdeuntje zullen spelen. Maar nee..Dit is serieus. geen grap, al moet ik vaak glimlachen. Stilletjes vind ik Cage geweldig. Zo gedurfd, toen hij 4’33” voor het eerst in 1952 in de plaats Woodstock opvoerde.
Tijdens de lunchpauze spreken we De Leeuw. Als we Cage's telegram laten zien, voel ik me een scholier die een briefje aan de meester toont. Hij bekijkt het aandachtig, maar kan zich onze programma’s niet herinneren. Zijn ze wel bewaard? Als we later googelen in het archief van Beeld en Geluid, vinden we geen gegevens. En als ik later in Utrecht in het Muziektheater wil gaan kijken naar de film van 4'33'', blijkt die daar helemaal niet permanent te zien. Wat overblijft is Cage's briefje met de laatste zin: ‘Yesterday’s over, what about today?’
Wat hoor ik vandaag? Tonen van de merel in de tuin, een ondertoon van dof verkeersgeluid, een elektrische zaag, getik op het toetsenbord. Het knarsen van ijzer op ijzer van de tram, planken die opgestapeld worden, een loeiende vuilniswagen. Tikken van de regen, hard, dan zacht. Langslopende voetstappen op de stoep. Een knetterende brommer. Portier dat dichtslaat. Piepende remmen. De merel stijgt er bovenuit, zingend pratend in hoge tonen, afgewisseld met snerpend twiet twiet geluid.
Kakofonie in de stilte. Geluid als muziek. De schoonmaakwagen raast door de straat, overheerst alle geluiden, boent en veegt alles weg.
Inmiddels (2019) heeft Katrien bij haar thuis de originele opnamebanden gevonden. We hebben ze gedoneerd aan Beeld en Geluid. Daar hebben technici de banden gedigitaliseerd. We hebben de opnamen gedigitaliseerd terug ontvangen om een podcast van te maken.